روماتیسم قلبی: دشمن پنهان سلامت قلب که نباید نادیده گرفت

روماتیسم قلبی یکی از بیماری‌های التهابی مهم و تاثیرگذار بر سیستم قلب و عروق است که معمولا به دنبال عفونت ناشی از باکتری استرپتوکوک گروه A ایجاد می‌شود. این بیماری که اغلب در سنین کودکی و نوجوانی بروز می‌کند، می‌تواند در صورت عدم درمان به‌موقع، منجر به آسیب‌های جدی و دائمی به دریچه‌های قلب شود. شناخت علل، علائم، روش‌های پیشگیری و درمان این بیماری نقش مهمی در کاهش عوارض آن دارد. در این مقاله، تلاش می‌شود تا با بررسی جنبه‌های مختلف روماتیسم قلبی، راهکارهایی برای بهبود مدیریت این بیماری ارائه شود. با ما در ادامه همراه باشید.

روماتیسم قلبی چیست؟

روماتیسم قلبی معمولا پس از گلودرد چرکی یا عفونت‌های استرپتوکوکی درمان‌نشده ایجاد می‌شود و می‌تواند به سیستم قلبی آسیب برساند. التهاب ناشی از این بیماری عمدتاً دریچه‌های قلب، به‌ویژه دریچه‌های میترال و آئورت، را تحت تأثیر قرار می‌دهد و در صورت پیشرفت، باعث نارسایی قلبی یا سایر مشکلات جدی قلبی می‌شود.

روماتیسم قلبی بیشتر در کودکان و نوجوانان بین ۵ تا ۱۵ سال دیده می‌شود، اما عوارض آن می‌تواند در بزرگسالی نیز ادامه پیدا کند. این بیماری معمولاً با علائمی مانند تب، درد مفاصل، تنگی نفس، خستگی مفرط و در موارد شدیدتر، صدای غیرطبیعی قلب یا آریتمی همراه است.

این بیماری به دلیل پاسخ ایمنی غیرطبیعی بدن به عفونت استرپتوکوکی ایجاد می‌شود. این پاسخ می‌تواند باعث التهاب عمومی در بدن شده و به بافت‌های قلب آسیب برساند. درمان این بیماری شامل استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها برای مقابله با عفونت، داروهای ضدالتهابی برای کاهش التهاب و در موارد شدید، جراحی برای ترمیم یا تعویض دریچه‌های آسیب‌دیده است.

عواملی مانند عفونت‌های مکرر گلو، وضعیت بهداشتی نامناسب و عدم دسترسی به درمان‌های مناسب، می‌توانند شیوع این بیماری را افزایش دهند. پیشگیری از روماتیسم قلبی و مراجعه به‌موقع به بهترین متخصص قلب از اهمیت بالایی برخوردار است.

انواع بیماری روماتیسم قلبی

روماتیسم قلبی می‌تواند به شکل‌های مختلفی ظاهر شود که عمدتاً بسته به شدت آسیب به قلب و نوع درگیری در ساختارهای قلبی دسته‌بندی می‌شود. انواع اصلی این بیماری عبارت‌اند از:

روماتیسم قلبی حاد:
این نوع بیماری معمولاً به دنبال حمله حاد روماتیسمی ناشی از عفونت استرپتوکوکی ایجاد می‌شود. در این حالت، التهاب در بافت‌های قلب، به‌ویژه در دریچه‌ها، مشاهده می‌شود. علائم این نوع شامل تب، درد مفاصل، تنگی نفس و گاهی علائم التهاب عضله یا پرده قلب است.

روماتیسم قلبی مزمن:
این نوع زمانی رخ می‌دهد که حملات مکرر روماتیسمی یا یک حمله حاد درمان‌نشده باعث آسیب دائمی به دریچه‌های قلب شود. در این حالت، دریچه‌های قلب ممکن است دچار تنگی (استنوزیس) یا نارسایی (رگورژیتاسیون) شوند. این تغییرات مزمن می‌توانند منجر به مشکلاتی مانند نارسایی قلبی شوند.

التهاب عضله قلب (میوکاردیت روماتیسمی):
در برخی موارد، التهاب ناشی از روماتیسم قلبی عضله قلب (میوکارد) را درگیر می‌کند. این حالت می‌تواند باعث ضعف عملکرد پمپاژ قلب و در نهایت نارسایی قلبی شود.

التهاب پرده قلب (پریکاردیت روماتیسمی):
این نوع شامل التهاب پرده اطراف قلب (پریکارد) است که ممکن است باعث درد قفسه سینه، صدای غیرطبیعی پریکارد و تجمع مایع در اطراف قلب شود.

درگیری دریچه‌های قلب:
آسیب دریچه‌های قلب (میترال، آئورت، سه‌لتی و پولمونر) از شایع‌ترین انواع روماتیسم قلبی است. این آسیب می‌تواند به صورت تنگی دریچه (استنوزیس)، نارسایی دریچه (رگورژیتاسیون) یا ترکیبی از این دو ظاهر شود. دریچه میترال بیشترین درگیری را در روماتیسم قلبی دارد.
انواع مختلف این بیماری بسته به شدت و نوع درگیری قلب می‌توانند عوارض متعددی ایجاد کنند. تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع عفونت‌های استرپتوکوکی نقش اساسی در پیشگیری از این بیماری و کاهش عوارض آن دارد.

هر قسمتی از قلب ممکن است در اثر التهاب مربوط به تب روماتیسمی به آسیب دیدگی دچار شود که عبارتند از:
• کیسه خارجی(پریکارد)
• پوشش داخلی(اندوکارد)

همچنین برخی از مشکلات قلبی که ممکن است در اثر تب روماتیسمی رخ دهند شامل بیماری های مربوط به دریچه ای قلب، پریکاردیت یا آندوکاردیت و بلوک قلبی می شوند.
در حالت کلی متداول ترین اثری که تب روماتیسمی بر قلب دارد مربوط به آسیب های دریچه است. همچنین باید به این نکته اشاره کرد که این بیماری ممکن است چندین سال بعد از تب روماتیسمی ایجاد شود و علائم آن بروز پیدا کند.
دریچه میترال ما بین دهلیز چپ و بطن چپ قرار دارد و جزء نقاطی است که بیشتر در معرض آسیب های ناشی از تب روماتیسمی می باشد، آسیب دیدن دریچه می تواند موجب نارسایی دریچه و قلب، تنگی دریچه، آسیب به عضلات قلب و …. گردد.
• تنگی دریچه میترال: زمانی ایجاد می شود که دریچه ای باریک شود این موضوع می تواند منجر به محدود شدن جریان خون شود
• نارسایی دریچه میترال: هنگامی است که خون به جای دنبال کردن جهت معمول از طریق دریچه به عقب نشت پیدا کند.

علت بروز بیماری روماتیسم قلبی

بیماری روماتیسم قلبی (RHD) نوعی بیماری قلبی تهدیدکننده حیات است که منجر به آسیب دیدن دریچه های قلب در اثر بروز یک یا چند دوره تب روماتیسمی ( یک واکنش التهابی خود ایمنی به عفونت با باکتریهای استرپتوکوکی ) می شود. باکتری Streptococcus pyogenes (استرپتوکوک گروه A) می تواند به راحتی همانند سایر عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی از فردی به فرد دیگر منتقل شود. این عفونت ها بیشتر در کودکی دیده می شوند.

در برخی موارد، عفونت های مکرر استرپتوکوکی می تواند منجر به تب روماتیسمی شود، که در صورت واکنش سیستم ایمنی بافت های بدن از جمله عضله قلب دچار التهاب و زخم دریچه می شوند. در حالت کلی این بیماری در اثر آسیب به دریچه های قلب و عضله قلب که ناشی از التهاب و اسکارهای تب روماتیسمی است ایجاد می شود.

علائم بیماری روماتیسم قلبی

هر نوع بیماری دارای علائمی می باشد از جمله علائم این بیماری عبارتند از:

• تب
• ایجاد درد در مفاصل
• انتقال و گسترش درد از یک مفصل به مفصل های دیگر
• تورم
• قرمزی و افزایش دما در مفاصل

• برجستگی های کوچک و بدون درد در زیر پوست
• درد در ناحیه قفسه سینه
• سوفل قلب
• تپش قلب
• تند تند زدن قلب
• رفتارهای غیر معمول هنگام انجام حرکات و یا راه رفتن

چه کسانی در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند؟

تب روماتیسمی در کشورهای پیشرفته نادر است، اما یک مطالعه در کانادا نشان داد که خطر ابتلا به تب روماتیسمی در افراد ساکن در برخی جوامع بومی بیشتر است. همچنین خطر بیشتر برای افرادی است که در کشور های توسعه نیافته مانند کشورهای آفریقایی و خاورمیانه ای زندگی می کنند.

افرادی که به طور مکرر دچار عفونت های استرپی شده اند نیز در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری هستند. هر کسی در هر سنی ممکن است یک دوره کوتاه تب روماتیسمی را تجربه کند اما به طور کلی این بیماری در سنین 5 تا 15 سالگی بیشتر مشاهده می شود. حدود 60٪ افراد مبتلا به تب روماتیسمی به این بیماری مبتلا می شوند. آنتی بیوتیک ها می توانند از بروز عفونت استرپتوکوکی به تب روماتیسمی جلوگیری کنند.

بیشتر بخوانید: سوراخ قلب

راه های تشخیص بیماری قلب روماتیسمی

پزشک پس از بررسی علائم وگرفتن شرح حال پزشکی و معاینه کامل بدنی، بیماری روماتیسم قلبی را تشخیص می دهد. هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص این بیماری وجود ندارد. اولین قدم این است که پزشک تشخیص دهد آیا فرد به عفونت استرپتوکوکی مبتلا شده یا خیر.

اگر فرد اخیرا دچار عفونت شده باشد، تهیه بیوپسی و کشت گلو و یا آزمایش خون ممکن است بتواند آنتی بادی های استرپتوکوک پیدا کند. اگر زمان زیادی از ابتلا به تب روماتیسمی سپری شود، آنتی بادی ها از بین می روند و دکتر به حافظه بیمار و پرسیدن سوال از وی اعتماد می کند. اما برای اطمینان بیشتر می توان با استفاده از روش های اکوکاردیوگرام و اشعه ایکس از قفسه سینه می توان وضعیت قلب و دریچه های آن را به طور کامل بررسی کرد.

روش‌های پیشگیری از روماتیسم قلبی

پیشگیری از روماتیسم قلبی با کاهش خطر عفونت‌های استرپتوکوکی و مدیریت به‌موقع حملات روماتیسمی امکان‌پذیر است. روش‌های پیشگیری شامل اقدامات اولیه و ثانویه می‌شوند:

پیشگیری اولیه

پیشگیری از روماتیسم قلبی با تمرکز بر درمان عفونت‌های استرپتوکوکی، تقویت سیستم ایمنی و رعایت اصول بهداشتی، نقش مهمی در کاهش شیوع این بیماری دارد.

درمان به‌موقع عفونت‌های استرپتوکوکی گلو:
اصلی‌ترین راه پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان عفونت‌های استرپتوکوکی گلو (گلودرد چرکی) است. مصرف کامل آنتی‌بیوتیک‌های تجویزشده مانند پنی‌سیلین می‌تواند از پیشرفت عفونت و بروز روماتیسم جلوگیری کند.

تقویت سیستم ایمنی:
با داشتن رژیم غذایی سالم، استراحت کافی و مصرف ویتامین‌ها و مواد مغذی، می‌توان سیستم ایمنی بدن را تقویت کرد و از ابتلا به عفونت‌های مکرر جلوگیری نمود.

رعایت بهداشت فردی و محیطی:
شستن مرتب دست‌ها، استفاده از ماسک در مکان‌های شلوغ، و اجتناب از تماس با افراد بیمار می‌تواند خطر انتقال عفونت را کاهش دهد.

ارتقای سطح آگاهی عمومی:
آموزش افراد به‌ویژه والدین و معلمان در مورد علائم گلودرد استرپتوکوکی و اهمیت درمان به‌موقع می‌تواند در کاهش موارد بیماری مؤثر باشد.

پیشگیری ثانویه

همچنین پیگیری درمان‌های پیشگیرانه برای افرادی که در معرض خطر هستند، می‌تواند از آسیب‌های دائمی قلب جلوگیری کند.

تزریق آنتی‌بیوتیک‌های دوره‌ای:
برای افرادی که سابقه حمله روماتیسمی دارند، تزریق دوره‌ای پنی‌سیلین (معمولاً هر ۳ تا ۴ هفته) به جلوگیری از حملات مکرر روماتیسمی کمک می‌کند.

کنترل بیماری‌های زمینه‌ای:
پایش منظم بیماران با سابقه روماتیسم قلبی و درمان مشکلات قلبی ناشی از آن می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.

پیگیری درمان طولانی‌مدت:
در برخی موارد، درمان پیشگیرانه باید تا دوران بزرگسالی ادامه یابد، به‌ویژه در مناطقی که این بیماری شیوع بیشتری دارد.

سایر توصیه‌ها

• دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی برای تشخیص و درمان به‌موقع عفونت‌ها
• اجتناب از خوددرمانی و استفاده نادرست از آنتی‌بیوتیک‌ها
• حفظ محیطی سالم و بهداشتی برای کودکان و نوجوانان

درمان روماتیسم قلبی

کودکان یا بزرگسالان مبتلا به آسیب قلبی ناشی از تب روماتیسمی ممکن است تا 25 تا 30 سالگی نیاز به مصرف روزانه آنتی بیوتیک داشته باشند. این کار به افراد کمک می کند تا از ابتلای مجدد تب روماتیسمی جلوگیری کرده و از ایجاد اندوکاردیت عفونی – عفونت دریچه های قلب یا پوشش قلب جلوگیری شود.

سایر روش های درمانی به میزان آسیب قلب بستگی دارد. در این شرایط پزشک راهکارهای دیگر و داروهای دیگری را برای فرد تجویز می کند. در این شرایط فرد بیمار نیز باید از بسیاری از اعمال مانند مصرف دخانیات در معرض قرار گفتن انواع دود پرهیز کند. همچنین استرس می تواند وضعیت بیمار را وخیم تر نماید. عدم مصرف الکل و مشروبات الکلی، نوشیدنی های کافئین دار و غیره نیز می تواند موجب کنترل شرایط گردد.

نتیجه‌گیری

روماتیسم قلبی یکی از بیماری‌های جدی و قابل پیشگیری است که معمولاً به دنبال عفونت‌های استرپتوکوکی درمان‌نشده رخ می‌دهد. این بیماری می‌تواند باعث آسیب‌های دائمی به دریچه‌های قلب و ایجاد عوارضی مانند نارسایی قلبی شود. با این حال، با تشخیص زودهنگام عفونت‌های گلو و درمان مناسب با آنتی‌بیوتیک، می‌توان از بروز این بیماری جلوگیری کرد. این بیماری نیازمند توجه ویژه از سوی سیستم بهداشت و درمان و آگاهی بیشتر جامعه است تا با کاهش عوامل خطر و تقویت اقدامات پیشگیرانه، بتوان اثرات مخرب این بیماری را به حداقل رساند.